Làm thế nào để khôi phục tư duy chiến lược trong kỷ nguyên phẫn nộ kỹ thuật số?

Lãnh đạo hiệu quả đòi hỏi chiến lược dài hạn – không chỉ là những phản ứng mang tính chiến thuật.

Chính trị từng là một cuộc chơi ổn định

Trong phần lớn quãng đời trưởng thành của tôi, chính trị và các vấn đề công cộng thường diễn ra trong phạm vi giữa hai vạch 30 yard. Là một người theo Đảng Dân chủ suốt đời và là một chuyên gia truyền thông chiến lược, tôi thường nghe những người bạn và người thân bảo thủ lo ngại sâu sắc rằng Clinton hay Obama đang đe dọa an ninh quốc gia và nền kinh tế. Những người bạn tự do của tôi thì bày tỏ nỗi sợ tương tự về cả hai đời Tổng thống Bush. Giờ đây, những lo ngại đó gần như trở nên ngây thơ.

Trong thế giới trước ngày 11/9 và trước khủng hoảng kinh tế, bạn có thể đoán được các nhà lãnh đạo của cả hai đảng sẽ làm gì trong một cuộc khủng hoảng. Họ sẽ bảo vệ lợi ích của nước Mỹ, giữ cho thị trường ổn định và nhìn chung tuân thủ các quy tắc và chuẩn mực. Giống như môn bóng bầu dục, chính trị khi đó thực chất là một trò chơi chiếm lĩnh lãnh thổ một cách kiểm soát – tiến từng bước nhỏ, từng đám bụi mù, tiến lên một cách có phương pháp.

Cách tiếp cận này – cẩn trọng, có phương pháp, mang tính chiến lược – đã phục vụ tốt trong thời đại của nó. Nó giúp giải quyết những thách thức chính sách phức tạp, xây dựng liên minh bền vững và duy trì sự ổn định thể chế. Nhưng trong thời đại công nghệ và xã hội bị gián đoạn chưa từng có như hiện nay, chỉ đơn thuần đẩy bóng từng bước giữa hai vạch 30 yard không còn đủ nữa.

Khi Los Angeles chìm trong biển lửa vào tháng 1 năm 2025, chúng ta đang đối mặt với một thời điểm đòi hỏi nhiều hơn là tiến bước thận trọng – nó phơi bày khoảng trống nguy hiểm giữa phản ứng chiến thuật và tư duy chiến lược thực sự. Vấn đề không phải là các nhà lãnh đạo tung ra những pha ném dài táo bạo – một số thời điểm đòi hỏi hành động quyết liệt. Vấn đề nằm ở chỗ những hành động này ngày càng bị thúc đẩy bởi làn sóng phẫn nộ kỹ thuật số, chứ không phải bởi tầm nhìn chiến lược.

Trò chơi đã thay đổi

Mỗi khoảnh khắc lan truyền đều đòi hỏi phản ứng tức thì. Việc một thị trưởng im lặng tại sân bay trở thành nội dung được chia sẻ rầm rộ. Thuyết âm mưu chi phối cả việc quản lý khủng hoảng. Trưởng phòng cứu hỏa phải chiến đấu với tin đồn trên mạng xã hội. Mỗi phản ứng chiến thuật lại tạo ra một cuộc khủng hoảng mới, đòi hỏi thêm phản ứng chiến thuật khác. Trò chơi chính trị đã thay đổi một cách căn bản, nhưng cách chúng ta chơi nó thì không – chúng ta chỉ đơn giản thay thế bước tiến chiến lược bằng phản ứng mù quáng.

Mô hình mà chúng ta đã chứng kiến trong phần lớn thế kỷ 21 khiến phân tích chính trị truyền thống trở nên không còn phù hợp. Đó là lý do tôi bắt đầu tìm kiếm những khuôn khổ ngoài lề thông thường để hiểu thời điểm hiện tại. Điều tôi khám phá khiến tôi ngạc nhiên: Những triết gia từng vật lộn với những thời khắc đen tối nhất của nhân loại – Thế chiến II, Holocaust, những xáo trộn xã hội sâu sắc – không chỉ đang quan sát thời đại hỗn loạn của họ. Họ đang đưa ra những khuôn khổ nhằm duy trì mục tiêu con người trong thời kỳ gián đoạn căn bản.

Những tư tưởng gia như Albert Camus, Hannah Arendt và Simone Weil hiểu một điều cốt lõi trong việc duy trì năng lực hành động của con người giữa hỗn loạn. Những nhận định của họ nói lên thách thức hiện tại mà chúng ta đang đối mặt với trí tuệ nhân tạo, chuyển hóa xã hội và sự sụp đổ của các thể chế.

Kỷ nguyên kỹ thuật số, tư duy vượt thời gian

Sự hỗn loạn được tạo ra này không phải là ngẫu nhiên. Marshall McLuhan đã cảnh báo chúng ta từ hàng thập kỷ trước rằng chính phương tiện truyền thông sẽ định hình lại cách chúng ta suy nghĩ và hành động. Ông không thể hình dung được thuật toán mạng xã hội hay mô hình ngôn ngữ AI, nhưng ông hiểu một điều căn bản: Hình thức giao tiếp mới không chỉ truyền tải thông điệp – chúng thay đổi cả người truyền đạt.

Khi ngọn lửa thiêu rụi các khu phố ở Los Angeles, chúng ta thấy rõ sự chuyển đổi này qua lăng kính mà triết gia Byung-Chul Han gọi là xã hội phẫn nộ. Hình ảnh do AI tạo ra về biểu tượng Hollywood bốc cháy lan truyền nhanh hơn cả ngọn lửa thực. Những lời chỉ trích chính trị nhấn chìm các phản ứng chiến lược. Mỗi đợt phẫn nộ kỹ thuật số đòi hỏi phản ứng tức thì, không để lại không gian nào cho tư duy chiến lược hay hành động mang tính thực chất.

Han lập luận rằng truyền thông kỹ thuật số đã dẫn đến sự tan rã của cộng đồng và không gian công cộng, làm xói mòn khả năng hành động và đối thoại chính trị có ý nghĩa. Những làn sóng phẫn nộ thu hút sự chú ý một cách hiệu quả nhưng thiếu sự ổn định, tính kiên định và liên tục – những yếu tố thiết yếu cho trao đổi dân sự. Bị cuốn trôi trong cơn hỗn loạn kỹ thuật số là những câu hỏi chiến lược thực sự quan trọng: Làm thế nào để xây dựng khả năng chống chịu cho thể chế? Làm sao để cân bằng giữa phát triển và hiện thực khí hậu? Làm sao để duy trì năng lực hành động của con người giữa những cuộc khủng hoảng tăng tốc?

Hãy nghĩ đến cách chúng ta phản ứng với mỗi tiến bộ công nghệ mới. Dù đó là tin giả lan truyền nhanh về nguồn cung nước giữa đám cháy hay công cụ AI tạo ra hình ảnh khủng hoảng sai sự thật, phản ứng của chúng ta dao động giữa hoảng loạn mù quáng và sự hân hoan mù quáng.

2 thách thức sinh tồn chung một cội rễ

Đây không chỉ là những lo ngại mang tính lý thuyết. Chúng ta đang đối mặt với 2 thách thức sống còn có một sợi dây chung: sự sụp đổ của tư duy chiến lược. Một mặt, chúng ta đang chạy đua để triển khai AI và các công nghệ biến đổi khác mà không có tầm nhìn rõ ràng về nơi chúng ta đang hướng tới – hay lý do tại sao. Mặt khác, chúng ta đang chứng kiến các thể chế dân chủ căng thẳng dưới áp lực dân túy, phản ứng với từng cuộc khủng hoảng bằng các động thái chiến thuật thay vì hiểu biết chiến lược.

Sự liên kết này không phải ngẫu nhiên. Cả 2 thách thức đều bắt nguồn từ sự suy giảm ngày càng rõ của khả năng nhìn xa, hiểu các mô hình phức tạp và tư duy chiến lược thay vì chỉ phản ứng chiến thuật. Dù là các cơ quan tạo ra nhiều trang web kiểm tra sự thật riêng biệt thay vì phản ứng phối hợp, hay các thể chế chạy theo khoảnh khắc lan truyền thay vì xây dựng lòng tin công chúng – chúng ta đang đánh mất nghệ thuật tư duy chiến lược ngay khi nó cần thiết nhất.

Mặc dù sự cấp bách của các thách thức ngày nay có thể khiến ta cảm thấy quá sức, chúng không phải là chưa từng có tiền lệ. Thời kỳ hậu chiến và các nhà tư tưởng đối mặt với những thay đổi xã hội to lớn mà thế giới đang trải qua khi đó có thể cung cấp mô hình cho cách mà lãnh đạo táo bạo, mang tính chiến lược có thể biến khủng hoảng thành cơ hội đổi mới.

Vượt qua việc quản lý khủng hoảng tức thời, những thách thức của Los Angeles đòi hỏi nhiều hơn là các phản ứng chiến thuật với làn sóng phẫn nộ lan truyền hay các chiến dịch thông tin sai lệch. Thành phố cần sự lãnh đạo có tầm nhìn chiến lược để tái thiết, không chỉ phản ứng – gợi lại bài học từ một thời đại gián đoạn sâu sắc khác.

Kế hoạch Marshall, được hình thành sau Thế chiến II, thường được nhớ đến như một gói phục hồi kinh tế. Nhưng sức mạnh thực sự của nó nằm ở tầm nhìn. Các nhà lãnh đạo Mỹ khi đó không chỉ ném tiền vào đống đổ nát của châu Âu – họ tạo ra một chiến lược nhằm xây dựng lại lòng tin, ổn định thể chế và thúc đẩy sự hợp tác giữa các quốc gia từng chia rẽ sâu sắc. Họ hiểu rằng để vượt qua tuyệt vọng và chia rẽ, giải pháp phải vượt lên trên việc cứu trợ trước mắt để đặt nền móng cho khả năng phục hồi dài hạn.

Kiểu đổi mới này vang vọng sâu sắc với những suy ngẫm của Hannah Arendt về thế kỷ 20. Arendt lập luận rằng hành động chính trị thực sự không nảy sinh từ việc phản ứng với hỗn loạn mà từ việc tạo ra không gian công cộng và thể chế mới nơi con người có thể cùng nhau giải quyết các thách thức chung. Bà cảnh báo về sự cai trị bởi không ai cả – một hiện tượng trong đó hệ thống quan liêu che khuất trách nhiệm và khiến con người cảm thấy bất lực – một động lực chúng ta đang chứng kiến tại LA, nơi các nhà lãnh đạo bị tê liệt trước tốc độ của làn sóng phẫn nộ và thông tin sai lệch kỹ thuật số.

Từ ngọn lửa đến hành động chiến lược

Trước thảm họa cháy rừng tại LA, những bài học này trở nên rõ ràng. Cuộc khủng hoảng không chỉ là việc dập lửa – mà là tưởng tượng lại cách thành phố đối diện với các điểm yếu của mình. Thách thức là phải vượt qua việc chữa cháy mang tính chiến thuật – cả theo nghĩa đen lẫn ẩn dụ – để thực hiện những bước đi táo bạo và chiến lược nhằm xây dựng một thành phố có khả năng chịu đựng các khủng hoảng trong tương lai.

Thúc đẩy hợp tác

Cũng như Kế hoạch Marshall yêu cầu các quốc gia gác lại bất đồng để cùng hợp tác, Los Angeles phải huy động các bên liên quan đa dạng – các cơ quan chính phủ, lãnh đạo cộng đồng và các ngành công nghiệp tư nhân – nhằm phát triển một chiến lược thích ứng với khí hậu có tính thống nhất. Điều này phải vượt qua ranh giới hành chính và những chia cắt nhân tạo còn sót lại từ quá khứ.

Xây dựng lại niềm tin công chúng

Theo lời kêu gọi của Arendt về không gian công cộng, các nhà lãnh đạo LA nên tập trung vào việc tạo ra các diễn đàn nơi người dân có thể tham gia thực chất vào những quyết định về tương lai của thành phố. Sự minh bạch và hợp tác có thể chống lại sự xa cách và hoài nghi bị khuếch đại bởi thông tin sai lệch. Nỗ lực đã quá chậm trễ trong việc cập nhật Hiến chương Thành phố phải giải quyết nhu cầu của một quận với hơn 10 triệu cư dân và cuối cùng loại bỏ hệ thống phân mảnh lạc hậu của các đường ranh giới hành chính rời rạc. Giờ là lúc khôi phục khả năng quản trị hiệu quả và xây dựng một cấu trúc phản ánh thực tế ngày nay.

Cân bằng giữa thực tế và tầm nhìn

Giống như các kiến trúc sư của Kế hoạch Marshall, các nhà lãnh đạo LA cần nhận ra rằng tính thực tế không có nghĩa là từ bỏ trách nhiệm đạo đức. Việc đối phó với thiệt hại tức thời của các đám cháy là rất quan trọng, nhưng cũng cần đầu tư vào các thay đổi hệ thống – quy hoạch đô thị tốt hơn, hạ tầng năng lượng tái tạo và hệ thống quản lý khẩn cấp vững mạnh.

Kế hoạch Marshall thành công vì nó đối mặt với sự tuyệt vọng bằng một tầm nhìn đổi mới, và triết lý của Arendt nhắc chúng ta rằng tầm nhìn ấy phải bắt rễ từ hành động tập thể. LA có cơ hội để làm điều tương tự: không chỉ dẫn đầu trong việc phản ứng với khủng hoảng mà còn chứng minh cách các thành phố có thể phát triển mạnh mẽ trong thời đại gián đoạn.

Ưu tiên chiến lược

Trong công việc chính trị của tôi, tôi từng chứng kiến cách mà phân tích dữ liệu và thăm dò tức thời bắt đầu thay thế cho sự thấu hiểu con người đến từ việc hiểu rõ động lực cộng đồng và đọc tình hình. Trong công việc truyền thông chiến lược, tôi đã thấy nhiều tổ chức vội vã áp dụng công cụ AI mà không hiểu mục đích chiến lược của chúng. Điều đó giống như gọi tên một chiến thuật mà không hiểu rõ luật chơi.

Nhưng đây là nghịch lý – và cũng là cơ hội. Chính năng lực tư duy chiến lược của con người, thứ mà chúng ta đang có nguy cơ đánh mất, lại chính là điều chúng ta cần nhất để đối mặt với những thách thức hiện nay. Chiến lược thực thụ – loại đến từ kinh nghiệm, sự thấu hiểu và hiểu động lực con người – chính là thứ phân biệt giữa phản ứng khủng hoảng hiệu quả với hỗn loạn kỹ thuật số, giữa quản trị hiệu quả và phản ứng bộc phát của chủ nghĩa dân túy.

Điều chúng ta cần hiện giờ không chỉ là những chiêu trò tốt hơn trong cuốn sổ tay cũ – hay những cú ném liều lĩnh hy vọng vào phép màu. Trò chơi này, bản thân nó, đã thay đổi một cách căn bản, và cùng với đó là nhu cầu về một kiểu tư duy chiến lược hoàn toàn khác. Cách tiến lên từ từ trong vùng an toàn 30 yard từng phù hợp trong thời đại ổn định hơn, nhưng hiện nay đã không còn đủ nữa.

Cùng lúc đó, cách tiếp cận ném xa mù quáng – dù đến từ các chính trị gia dân túy hay các tỷ phú công nghệ đang phá vỡ thể chế dân chủ một cách tùy tiện – lại đe dọa thiêu rụi cả sân vận động.

Tư duy chiến lược mà tôi học được từ những ngày đầu trong các chiến dịch tranh cử không chỉ là về việc tiến lên thận trọng – mà còn là về khả năng nhìn thấy toàn bộ sân chơi, thấu hiểu các động lực con người đang diễn ra, và nhận ra những mô thức mà người khác bỏ lỡ. Ngày nay, khi thành phố của tôi đang bốc cháy và các thiết chế đang căng mình trước nhiều khủng hoảng chồng chất, chúng ta cần tầm nhìn chiến lược kiểu này hơn bao giờ hết – không phải để quay lại một quá khứ chính trị điều độ đầy tưởng tượng, mà để khai phá những con đường mới, nơi duy trì năng lực hành động và mục đích con người giữa thời đại hỗn loạn sâu sắc.

Triết gia và những mô hình giữa khủng hoảng

Những triết gia đã viết nên tác phẩm của họ giữa thời hỗn loạn của thế kỷ XX không chỉ là những người ghi lại khoảnh khắc lịch sử. Họ đang cung cấp các khung tư duy để dẫn dắt qua những biến động nền tảng trong khi vẫn bảo tồn những gì quan trọng nhất. Những nhận định của họ nhắc nhở chúng ta rằng tư duy chiến lược không chỉ là một tập hợp công cụ mang tính chiến thuật – nó là một năng lực sâu sắc của con người, trở nên thiết yếu nhất khi những quy tắc cũ không còn phù hợp nữa.

Thách thức của chúng ta hiện nay là vun đắp lại năng lực tư duy chiến lược kiểu này trước khi quá muộn – không phải để chơi bóng trong vùng 30 yard hay ném những cú tuyệt vọng vào khoảng không, mà là để tái tưởng tượng lại trò chơi này ngay từ gốc rễ trong khi vẫn gìn giữ mục đích cốt lõi của nó: thúc đẩy sự thịnh vượng nhân loại trong một thời đại đổi thay chưa từng có.