Câu hỏi đã giúp vô số người can đảm tìm hiểu những điều chưa biết

Hãy cố yêu lấy những câu hỏi, như thể đó là những căn phòng khóa kín, như thể đó là những cuốn sách viết bằng một ngôn ngữ thật sự xa lạ.

Trích từ tác phẩm Làm thế nào để yêu lấy những câu hỏi? (How to fall in love with questions?), được xuất bản lại với sự cho phép của nhà xuất bản HarperOne, một nhánh của HarperCollins.

Trở lại năm 1903

Hãy cùng quay ngược thời gian một chút, trở về năm 1903. Rainer Maria Rilke – một nhà thơ người Áo – khi đó đang trong cảnh túng quẫn. Tệ hơn nữa, ông lo sợ rằng mình đã cạn kiệt ý tưởng. Ở tuổi hai mươi bảy, ông đã viết hơn một tá cuốn sách, dù gần như chẳng có thành công truyền thống nào để khoe khoang. Trong cảnh không một xu dính túi tại Paris, Rilke nhận được một bức thư vào tháng 2 năm 1903.

Bức thư đó đã khởi đầu cho một chuỗi trao đổi thư từ, và sau này sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến cuộc đời của hàng nghìn người trên thế giới – từ Marilyn Monroe, Konrad Zuse (người phát minh máy tính lập trình đầu tiên), đến Dustin Hoffman và Lady Gaga.

Người viết bức thư đặc biệt ấy là Franz Kappus – một chàng trai mười chín tuổi đang theo học tại một học viện quân sự, mang trong mình khát vọng làm thơ và cũng là một fanboy đúng nghĩa.

Kappus tìm đến nhà thơ lớn tuổi hơn để xin lời khuyên giúp anh vượt qua những bất ổn đang ngày càng chất chồng trong cuộc sống. Trong bức thư thứ ba, Kappus – một người theo tín ngưỡng bảo thủ – đã hỏi Rilke rằng liệu tình yêu thể xác có phải là một tội lỗi không, và xin tha thứ nếu anh đã nói dài dòng. Anh kết thư bằng câu: Tôi chỉ muốn chia sẻ một trong vô vàn câu hỏi đang sống cuộc đời cô đơn trong tâm hồn tôi.

Điều khiến phản hồi của Rilke trở nên đặc biệt – và trường tồn qua thời gian – là ông không hề đưa ra câu trả lời, cũng không khuyên Kappus nên đi tìm chúng.

Thay vào đó, Rilke viết: Tôi muốn xin ông, thưa ngài thân mến, hãy kiên nhẫn với tất cả những gì còn chưa rõ ràng trong tim mình; hãy cố yêu lấy những câu hỏi, như thể đó là những căn phòng khóa kín, như thể đó là những cuốn sách viết bằng một ngôn ngữ thật sự xa lạ. Đừng tìm câu trả lời ngay bây giờ: chúng chưa thể đến với ông, bởi ông chưa thể sống trọn cùng chúng, và điều quan trọng là phải sống mọi điều. Trước mắt, hãy sống cùng câu hỏi. Nếu làm được như vậy, có thể rồi một ngày nào đó, dần dần, mà ông không nhận ra, ông sẽ sống trọn đường đời để bước vào câu trả lời.

Sống cùng câu hỏi là gì?

Rilke không nói rõ sống cùng câu hỏi nghĩa là gì, nhưng tôi đã dần hiểu đó là một chiến lược để vượt qua tê liệt trong bất định.

Đó là một phương pháp tìm kiếm sự thật không tập trung vào việc đạt được câu trả lời sau cùng, mà là hành trình tìm kiếm nó – với mọi điều có thể khám phá trên đường. Những người sống cùng câu hỏi là những người kiên nhẫn, cởi mở với ý tưởng mới, và khao khát trải nghiệm khám phá liên tục, hơn là kết quả cụ thể.

Trong bức thư của mình, Rilke đã biến điều mà ta thường gọi là đắm chìm trong nỗi mơ hồ – cảm giác bất động khi không chắc chắn – thành một hành động dũng cảm và có chủ đích. Ông truyền vào việc kiên trì giữ lấy một câu hỏi sự sống động, chuyển động và năng lượng.

Những dòng chữ vừa thân quen vừa xa lạ. Những câu như hãy cố yêu lấy những câu hỏi, hãy sống cùng câu hỏi gợi trong tôi cảm giác vừa thân thuộc vừa xa lạ.

Chúng khiến tôi thấy an ủi, nhưng đồng thời cũng thách thức tôi. Chúng đánh thức sự tò mò của tôi – bởi yêu lấy câu hỏi nghe có vẻ rất khác với việc ôm lấy sự bất định.

Việc ôm lấy bất định không chỉ là điều bất khả thi với tôi – trong bối cảnh hôn nhân đang lung lay và tương lai sự nghiệp chưa rõ ràng – mà còn có vẻ nằm ngoài tầm với của rất nhiều người khác đang đối diện với chính bất định của họ.

Hãy nghĩ đến người đang chờ tin liệu ung thư có tái phát không, người đang lo lắng về kết quả xét nghiệm di truyền của đứa con chưa chào đời, hay người không biết liệu mình có thể đi lại sau tai nạn.

Cứ chấp nhận bất định đi – câu nói ấy giống như mẹ của mọi lời sáo rỗng.

Nhưng Rilke lại nhấn mạnh vào tình yêu, và điều đó nghe thật hơn, dễ tiếp cận hơn.

Tình yêu, suy cho cùng, là một công việc khó nhọc. Nó thường đi kèm với đau đớn.

Đôi khi, người bạn yêu hành xử theo cách khiến bạn cảm thấy họ vô cảm, xa cách hay không còn là người mà bạn từng rung động.

Trong những khoảnh khắc ấy, phần khó nhất của việc yêu họ chính là sự tò mò – tò mò vì sao họ hành xử như vậy và lắng nghe câu trả lời, dù bạn chỉ muốn giơ tay chịu thua.

Gắn bó với những câu hỏi không dễ yêu

Ẩn trong phương pháp sống cùng câu hỏi là sự thừa nhận rằng điều đó không dễ dàng. Có thể bạn chẳng muốn yêu câu hỏi của mình, nhưng bạn vẫn phải sống cùng và cam kết với chúng.

Bằng việc liên tục quay lại với những câu hỏi lớn về mối quan hệ, ý nghĩa, mục đích và bản sắc, bạn giữ cho những cuộc trò chuyện quan trọng được tiếp diễn – với chính mình, với người xung quanh và với cả thế giới.

Nhưng hãy quay về thực tế một chút. Đây là một ý tưởng đẹp – trên lý thuyết.

Tôi vẫn tự hỏi: Liệu ta thật sự có thể yêu lấy những câu hỏi trong đời mình – đặc biệt là những câu đau đớn và quan trọng nhất?

Cuộc sống như thế sẽ trông ra sao? Cảm giác thế nào? Và ta có thể học được gì từ những người và cộng đồng đang đi trên con đường ấy?

Trong những trang tiếp theo, bạn sẽ gặp gỡ nhiều người đã chọn một cách tiếp cận hoàn toàn khác trong việc đối diện với sự bất định.

Và tại đây, tôi muốn đưa ra một lưu ý quan trọng:

Nhiều tác giả đã dựng nên khung lý thuyết và đưa ra phương pháp giúp người đọc đưa ra quyết định một cách dứt khoát. Nhưng trong cuốn sách này, tôi đề xuất rằng chúng ta nên giữ câu trả lời ở khoảng cách – ít nhất là với những câu hỏi quan trọng nhất trong đời, và ít nhất là trong một khoảng thời gian.

Theo tinh thần của Rilke, ta có thể học cách tránh xa sự cám dỗ của những câu trả lời nhanh chóng, dễ dàng.

Yêu lấy câu hỏi là một thực hành hiếm khi được theo đuổi, khó duy trì nhưng vô cùng chuyển hóa.

Có lẽ lúc này bạn đang tự hỏi: Chúng ta đang nói đến những câu hỏi nào?

Chúng ta đang nói đến những câu hỏi nào?

Trường hợp của các câu hỏi đáng để yêu thì vô cùng rộng lớn.

Làm thế nào để phân biệt giữa các câu hỏi như Tôi có nên hẹn hò với người này không?, Làm sao để tôi hạnh phúc hơn?, Tôi nên sống ở đâu? và Tôi đang trở thành ai?

Peaches – Những câu hỏi có thể chín

Một số câu hỏi giống như quả chín có thể hái được. Chúng là những câu hỏi có thể trả lời trong ngắn hạn.

Hãy tưởng tượng chúng như trái đào – loại quả chín tương đối nhanh. Những câu hỏi kiểu này sẽ được giải đáp trong một khoảng thời gian ngắn, ví dụ: Tôi có trúng tuyển công việc đó không?

Pawpaws – Những câu hỏi cần thời gian

Cây pawpaw cần từ năm đến bảy năm để cho ra quả vàng chua nhẹ. Những câu hỏi này đại diện cho nhóm có thể trả lời trong dài hạn.

Chúng sẽ cho trái ngọt – nhưng cần thời gian. Ví dụ: Tôi có nên tiếp tục mối quan hệ này không?, Liệu phương pháp điều trị sinh sản mới có giúp tôi mang thai không? hoặc Tôi có thích công việc mới không?

Heartwood – Phần gỗ lõi bên trong

Một số câu hỏi giống như phần gỗ lõi bên trong cây. Mục đích của heartwood là giúp cây duy trì cân bằng, ổn định và vững chắc.

Đây là những câu hỏi không thể trả lời dứt điểm, nhưng sẽ đồng hành với bạn suốt đời.

Chúng giúp bạn tìm lại sự cân bằng nội tại. Hãy nghĩ đến những câu như: Tôi là ai? hay Làm thế nào để sống một cuộc đời có ý nghĩa và mục đích?

Dead leaves – Những chiếc lá khô cần buông bỏ

Cuối cùng, có những câu hỏi không bao giờ cho ra quả, và cũng không nên giữ lại.

Đây là những câu hỏi mà bạn cần học cách buông bỏ – bởi chúng không còn nuôi dưỡng bạn nữa.

Thường thì chúng liên quan đến quá khứ, các quyết định khiến bạn rơi vào vòng xoáy tiếc nuối và dằn vặt:

Tại sao tôi không nhận công việc đó?, Vì sao chúng tôi chia tay?, Nếu tôi làm khác đi thì sao?

Nếu một câu hỏi không giúp bạn phát triển và tiến về phía trước, đã đến lúc để buông nó xuống.